Είναι σημαντικό αρχικά να αναφέρουμε πως όλοι οι ειδικοί φαίνεται να συμ­φωνούν ότι οι γονείς που βιώνουν εντάσεις στο γάμο τους αποτελούν λανθασμένα πρότυπα για τα παιδιά τους, κυ­ρίως σε ό,τι αφορά τις σχέσεις τους με τους άλλους.

Τα παιδιά που βλέπουν τη μητέρα και τον πατέρα τους να συμπεριφέρονται ο ένας στον άλλο με επιθετικότητα, ερειστικότατα ή περιφρόνηση είναι αρκετά πιθανό να έχουν δυ­σκολίες στις σχέσεις τους με τους φίλους τους και αργότε­ρα με τους συντρόφους τους. Επίσης εκδηλώνουν συχνά διαταραχές διαγωγής, αντικοινωνική συμπεριφορά και έχουν χαμηλή σχολική επίδοση. Εξίσου επιβλαβείς επι­δράσεις στα παιδιά έχει και η κατάσταση κατά την οποία οι γονείς είναι αδιάφοροι και απαθείς ο ένας προς τον άλλον. Με άλλα λόγια, δεν είναι το διαζύγιο που πληγώνει τα παιδιά, αλλά η κακή επικοινωνία που μπορεί να υπάρ­χει μεταξύ των συζύγων και πριν από το διαζύγιο.

Παρουσιάζουν όλα τα παιδιά που οι γονείς τους παίρνουν διαζύγιο προβλήματα συμπεριφοράς ή ψυχικής υγείας;

Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι δεν παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς ή ψυχικής υγείας όλα τα παιδιά που βιώνουν τη διάλυση της οικογένειάς τους. Προστατευτικούς παράγοντες αποτελούν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των παιδιών, όπως η ιδιο­συγκρασία, οι γνωστικές δεξιότητες, η αυτοεκτίμηση και η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους, η καλή ποιότητα της σχέσης ανάμεσα στους γονείς, η παρουσία σημαντικών προσώπων που λειτουργούν υποστηρικτικά (συγγενείς, αδέρφια, συνομήλικοι).

Ποιος είναι ο πιο σημαντικός προστατευτικός παράγοντας για τα παιδιά στο διαζύγιο των γονέων τους;

Ένας ακόμα προστατευτικός πα­ράγοντας είναι η προσαρμογή των γονέων στο διαζύγιο.

Όταν ο γονέας που αναλαμβάνει τη φροντίδα των παιδιών μπορεί να παρέχει κατάλληλη συναισθηματική υποστήρι­ξη και οι προσδοκίες του είναι ανάλογες της ηλικίας των παιδιών, διευκολύνει την προσαρμογή τους. Με άλλα λό­για είναι σημαντικό τα παιδιά να μην επιστρατεύονται, για να φροντίσουν το γονέα, ούτε πρακτικά ούτε συναισθημα­τικά. Ο βαθμός στον οποίο τα παιδιά κατανοούν τη διαδι­κασία του διαζυγίου και τις αλλαγές που αυτό συνεπάγε­ται, καθώς και οι ψυχολογικές αντιδράσεις τους, εξαρτώνται από την ηλικία τους.

Πως βιώνουν το διαζύγιο τα παιδιά προσχολικής ηλικίας;

 Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, έχουν μεγαλύτερη ανάγκη τους γονείς τους. Οι γονείς είναι αυτοί με τους οποίους αισθάνονται μεγαλύτερη ασφάλεια και ευχαρί­στηση, οι φίλοι ακόμα έρχονται δεύτεροι. Ο κόσμος τους περιστρέφεται γύρω από τα ίδια και τις δικές τους περι­στάσεις, η μαμά και ο μπαμπάς υπάρχουν μόνο μαζί στο ίδιο σπίτι. Είναι πολύ δύσκολο να καταλάβουν τι σημαίνει «δεν ζουν πια μαζί» και ακόμα δυσκολότερο να κατανοή­σουν τους λόγους στους οποίους οφείλεται αυτό. Πολλές φορές, έστω προσωρινά, με το διαζύγιο των γονέων, τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας μπορεί να εμφανίσουν δια­ταραχές στον ύπνο ή στο φαγητό, επιθετικότητα, παλιν­δρόμηση σε προηγούμενες συμπεριφορές και αυξημένη προσκόλληση στον ένα γονέα.

 Πως βιώνουν το διαζύγιο τα παιδιά σχολικής ηλικίας;

Τα παι­διά σχολικής ηλικίας από την άλλη μεριά μπορεί να έχουν ακούσει για διαζύγια, να κατανοούν καλύτερα τι αυτό ση­μαίνει, όμως δεν μπορούν να δεχτούν το γεγονός ότι οι γονείς τους δεν είναι αγαπημένοι και χωρίζουν. Γενικότε­ρα τα παιδιά μέχρι την εφηβεία δυσκολεύονται πολύ να αποδεχτούν το γεγονός. Όσο πιο μικρά είναι, τόσο πιθα­νότερο είναι να νιώθουν τα ίδια ενοχές για το διαζύγιο, να νομίζουν ότι επειδή ήταν «κακά» παιδιά ή επειδή «κούρασαν» πολύ τους γονείς τους, φταίνε αυτά που φεύγει ο ένας από τους δύο. Γι’ αυτό και είναι συνηθισμένο το φαι­νόμενο σε περιπτώσεις διαζυγίου να λένε τα παιδιά στους γονείς ότι «δεν θα ξανακάνουν αταξίες» και «θα κάθονται φρόνιμα». Τα παιδιά σχολικής ηλικίας με το διαζύγιο των γονέων, μπορεί να εκδηλώσουν θλίψη και έντονο θυμό, καθώς και αδυναμία συγκέντρωσης και παραμέληση των μαθημάτων τους.

Πως βιώνουν το διαζύγιο οι έφηβοι;

Οι έφηβοι από την άλλη μεριά είναι απορροφημένοι από τις δικές τους ανάγκες. Προφανώς είχαν αντιληφθεί ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τους γονείς τους και καθώς είναι κατά του συμβιβασμού, μπορεί να μη θεωρούν πα­ράλογο το διαζύγιο. Σταδιακά δίνουν την εντύπωση ότι απομακρύνονται από την οικογενειακή ζωή και κατα­φεύγουν σε φίλους. Παρ’ όλα αυτά, και για αυτούς είναι συχνά ένα τραυματικό γεγονός το διαζύγιο, καθώς δια­λύεται η οικογένειά τους και δεν έχει πλέον τη μορφή που ήξεραν. Και ναι μεν προσπαθούν να την αποχωρι­στούν, αλλά ταυτόχρονα την χρειάζονται ως μια σταθερή βάση στην οποία να μπορούν να επιστρέφουν, όταν έχουν ανάγκη. Οι έφηβοι κάποιες φορές με το διαζύγιο των γονέων τους, μπορεί να απομονωθούν περισσότερο ή αντίθετα να αναζητήσουν διέξοδο εκτός σπιτιού παραμε­λώντας τις υπόλοιπες υποχρεώσεις τους. Μπορεί να είναι πιο θλιμμένοι ή και οργισμένοι.

Πως θα πρέπει οι γονείς να διαχειριστούν το διαζύγιο τους ως προς την ανακοίνωση στα παιδιά τους;

Όταν πλέον οι γονείς έχουν αποφασίσει ότι θα χωρίσουν και είναι σίγουρο ότι αυτό επιθυμούν, είναι πολύ σημαντι­κό μέσα σε πνεύμα συνεργασίας να έχουν κοινή στάση ως προς τα παιδιά τους.

Συγκεκριμένα θα πρέπει:

• Να εξηγήσουν από κοινού με ήπιο τρόπο τι συμβαίνει: ότι δηλαδή οι δυο τους δεν μπορούν να συνεχίσουν να είναι μαζί και ότι υπάρχουν λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό, οι οποίοι θα γίνουν κατανοητοί με τον καιρό. Οι γονείς θα πρέπει να δώσουν σε αυτή τη συ­ζήτηση τη σοβαρότητα που της αρμόζει, όχι παρεμπι­πτόντως και με χαμόγελα, με στόχο να «ελαφρύνουν» την κατάσταση. Να εκφράσουν την απογοήτευση που νιώθουν και οι ίδιοι για την εξέλιξη αυτή στη σχέση τους. «Δεν επιθυ­μούσαμε κάτι τέτοιο, όταν πριν χρόνια ερωτευτήκαμε, παντρευτήκαμε και ύστερα αποκτήσαμε εσάς… Μπορεί να είναι λυπηρό ότι τα συναισθήματα των συζύγων αλλάζουν καμιά φορά στην πορεία, αλλά όταν αυτό συμβαίνει, είναι καλό να το αντιμετωπίζουν. Κρίνουμε ότι είναι προτιμότερο να ζούμε χώρια και χωρίς εντά­σεις, παρά μαζί και με συνεχείς διαφωνίες. Έτσι πι­στεύουμε ότι θα μπορούμε να είμαστε και καλύτεροι γονείς».
• Να τα διαβεβαιώσουν ότι εξακολουθούν να είναι γονείς τους όπως και πριν, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν θα είναι πλέον σύζυγοι και ότι τα αγαπούν και θα είναι δίπλα τους σε κάθε χαρά ή λύπη να τους πουν ότι δεν είναι τα ίδια υπεύθυνα για το χω­ρισμό, γιατί πολλά παιδιά νιώθουν ενοχές και συνδέουν το χωρισμό των γονιών τους με κάτι που τα ίδια έκαναν (μια αταξία κ.λπ).
• Να τα ενθαρρύνουν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να διατυπώνουν ερωτήσεις στις οποίες πρέπει να προσπαθούν να δίνουν όσο το δυνατόν πιο ξεκάθα­ρες απαντήσεις να συζητήσουν για τις αλλαγές που θα συμβούν στη ζωή τους, αφού προηγουμένως έχουν διευθετήσει πρακτικά ζητήματα: πού θα μένουν, με ποιον, πώς θα επικοινωνούν και πότε με το γονέα που δεν θα μένει μαζί τους. Το παιδί έχει ανάγκη να νιώσει ότι έχει ακό­μα κάποιον έλεγχο της κατάστασης, έχει ανάγκη από κάποια προβλεψιμότητα στη ζωή του. Είναι λοιπόν απαραίτητη η παραπάνω πληροφόρηση και διαβεβαί­ωση.
• Υπάρχει μια πολύ λεπτή ισορροπία που θα πρέ­πει να κρατήσουν οι γονείς: πρέπει να μπορούν τα παι­διά να εκφράζουν ελεύθερα τι νιώθουν και τι επιθυ­μούν, αλλά πρέπει επίσης να ακούσουν από τους γονείς τους ότι «οι αποφάσεις αυτές, όπως και η απόφαση για το διαζύγιο, είναι αποφάσεις των γονιών. Ξέρω ότι σε δυσαρεστούν, αλλά έτσι είναι». Ακόμα κι αν ακούγεται παράδοξο, αυτό εμποδίζει τα παιδιά να «χειρίζονται» με διάφορους τρόπους την καθημερινότητα, για να φέ­ρουν τους γονείς κοντά και τα ωθεί να επενδύσουν το χρόνο, τη σκέψη και την ψυχική τους ενέργεια στη δι­κή τους ζωή, στα ενδιαφέροντα και τους φίλους τους.
• Να ενημερώσουν οι γονείς και άλλα σημαντικά άτομα (δασκάλους, συγγενείς, φίλους γιατρούς κ.ά) για το διαζύγιο και να πουν στο παιδί ότι όλοι είναι ενημερω­μένοι, ενθαρρύνοντάς το έτσι να χρησιμοποιήσει τους ανθρώπους στο οικείο περιβάλλον του, για να συζητή­σει εάν χρειαστεί.

Αν και όλα τα παραπάνω είναι πολύ σημαντικά, ωστόσο συ­χνά οι γονείς ξεχνούν ότι τα λόγια δεν φτάνουν. Στην πραγματικότητα το σημαντικότερο για ένα παιδί που βιώνει ένα διαζύγιο είναι ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς θα χειρι­στούν τη μεταξύ τους σχέση και η στάση που θα κρατήσουν απέναντι στα παιδιά. Συνήθως τα συναισθήματα των συζύ­γων που εισέρχονται στη διαδικασία του διαζυγίου είναι έντονα: θυμός, ενοχές, ανασφάλεια, πίκρα, απογοήτευση, είναι μόνο μερικά από αυτά. Πολλές φορές οι γονείς κατη­γορούν ο ένας τον άλλο στα παιδιά, τα οποία χρησιμοποι­ούνται ως «ενδιάμεσοι» ή ως «σύμμαχοι» του ενός από τους δύο γονείς, με αποτέλεσμα να εισπράττουν την εχθρότητα που αναπτύσσεται μεταξύ των γονέων. Αυτή η ατμόσφαιρα επιβαρύνει τη συναισθηματική κατάσταση των παιδιών και τα κρατά αιχμάλωτα! Πώς να συγκεντρωθεί ένα παιδί στα μαθήματά του στο σχολείο εάν ανησυχεί για τον τσακωμό που θα γίνει στην πόρτα, όταν έρθει να τον πάρει ο μπα­μπάς του το απόγευμα; Ίσως να επιτεθεί στο συμμαθητή του, γιατί έχει κι αυτό οργή για πράγματα που ακούει από τους γονείς του που αλληλοκατηγορούνται.

Τα παιδιά αντιδρούν εκδηλώνοντας προβλήματα συ­μπεριφοράς. Δυσκολεύουν έτσι περισσότερο τους γονείς στο να διευθετήσουν τα προαναφερόμενα ζητήματα, με αποτέλεσμα να προκαλείται ένας φαύλος κύκλος εντάσε­ων, αναστάτωσης και δυσκολίας.

Το διαζύγιο είναι τουλάχιστον στην αρχή μια δύσκολη πε­ρίοδος για όλους. Εάν όμως υπάρχει καλή συνεργασία με­ταξύ των γονέων, είναι ίσως λιγότερο επιβλαβές για την ψυχική υγεία ενός παιδιού από τη συνέχιση μιας συνύ­παρξης που έχει συνεχή και σοβαρά προβλήματα, στα οποία εκτίθενται τα παιδιά. Είναι φυσιολογικό οι γονείς να δυσκολεύονται να χειριστούν την καινούρια κατάσταση του διαζυγίου, να είναι αμήχανοι… Και είναι σημαντικό να ζητούν τη βοήθεια ειδικών συμβούλων, ώστε να μπο­ρέσουν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να ελέγξουν τις αντιδράσεις τους και να αναλάβουν την ευθύνη του χωρισμού τους απέναντι στα παιδιά.

Συρραφή – επιμέλεια : Ελένη Παπαμικρουλέα , Ψυχοθεραπεύτρια, Θεραπεύτρια Οικογένειας – Ζεύγους, Κλινική Κοινωνική Λειτουργός MSc , Εμψυχώτρια Ομάδων

 Πηγή –Βιβλιογραφία :

Dolto, F. (1997). Όταν οι γονείς χωρίζουν. Β’ Έκδοση. Βιβλιοπωλείο της Εστίας