Οι αξίες της συνύπαρξης

Ο άνθρωπος είναι, από τη φύση του, κοινωνικό πλάσμα και έχει ανάγκη τους άλλους από την στιγμή που γεννιέται μέχρι και το τέλος της ζωής του. Τα κοινωνικά όντα δεν είναι ολοκληρωμένα άτομα αν δεν έχουν σχέσεις με τους γύρω τους. Η κοινωνική τους διάσταση είναι βασική για να αναπτύσσονται συνολικά και αρμονικά.

Είναι γεγονός ότι ένα άτομο δεν μπορεί να εκπαιδευτεί αν στερείται του ανάλογου περιβάλλοντος, και γι’αυτό τον λόγο κάθε είδους εκπαίδευση τείνει, επειδή αυτό είναι αναγκαίο, να ενθαρρύνει τα προτερήματα, να περιορίζει τα ελαττώματα, να ενισχύει τη συλλογική πρόοδο του καθενός, έτσι ώστε όλοι –οι άλλοι, αλλά και εμείς-να βγαίνουμε όσο τον δυνατό πιο κερδισμένοι.

Οι πιο πολλές αρχές συνδέονται άμεσα με την συνύπαρξη. Δύσκολα μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει το γεγονός ότι αν μάθουμε τα παιδιά μας να σέβονται τους ανθρώπους και τα πράγματα, αν τα διδάξουμε να διαλέγονται με τον σωστό τρόπο ή να συνεργάζονται στενά με τους άλλους, συμβάλλουμε στη δημιουργία μιας ζωής ειρηνικής, με πολλές ικανοποιήσεις αλλά και κοινωνική ευημερία.

Οι κλίμακες των αξιών

Κάθε άνθρωπός, κάθε οικογένεια, επομένως κάθε κοινωνική , πολιτική ή θρησκευτική ομάδα, καθορίζουν την κλίμακα των αξιών τους. Για κάποιους, το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή  είναι η τιμή. Για άλλους, η τάξη υπερισχύει της αισθητικής, ή η καλλιτεχνική δημιουργία είναι πιο αναγκαία από την οικογενειακή επιβίωση. Και για να γίνουμε πιο ρεαλιστικοί και κοινότοποι, αν μας επιτεθεί κάποιος κακοποιός, θα προτιμήσουμε να του δώσουμε το πορτοφόλι μας για να γλιτώσουμε τη ζωή μας!

Εφόσον έχουμε μια κλίμακα αξιών, σημαίνει ότι είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε κάποια αξία που θεωρούμε λιγότερο σημαντική για να συντηρήσουμε μια άλλη, ανώτερη. Τώρα, ποια αξία θα προτιμήσουμε και ποια όχι, εξαρτάται από τη μόρφωση , το περιβάλλον και την προσωπική μας ιστορία, καθώς και από τις περιστάσεις της στιγμής. Οι παράγοντες που επηρεάζουν αν θα εκτιμήσουμε ή θα υποτιμήσουμε κάποια αξία, είναι πολλοί. Μπορούμε ,ωστόσο, να πούμε με βεβαιότητα αυτό που όλος ο κόσμος υποστηρίζει: το καλό είναι μεν προτιμότερο από το κακό αλλά είναι θέμα του κάθε ατόμου ή της κάθε ομάδας να εκτιμήσει ποια είναι τα συγκεκριμένα στοιχεία που καθορίζουν το καλό και το κακό.

Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε δυο πράγματα: πρώτον, ότι δεν μπορούμε να επιβάλλουμε στους άλλους τη δική μας κλίμακα αξιών και, δεύτερον, ότι είναι απαραίτητο να παρακινηθούμε όλοι έτσι ώστε τα παιδιά μας να πάρουν μια ισορροπημένη μόρφωση, χωρίς υπερβολές, που μπορεί να αλλοιώσουν τη θετική στάση τους απέναντι στην κοινωνία. Παρόλο που οι αξίες έχουν μια εσωτερική σχέση, κάποια μπορεί να φτάσει σε τέτοια ακραία μορφή ώστε να ταράξει την αρμονία του συνόλου. Όσο επιζήμιο είναι για την υγεία να κάνουμε κατάχρηση (και σε αυτή τη περίπτωση για κατάχρηση πρόκειται) μιας τροφής, ενός αθλήματος ή μιας άσκησης, άλλο τόσο καταστροφικό είναι να βασιζόμαστε αποκλειστικά σε μια και μόνο αρχή, σε βάρος του συνόλου, πόσο μάλλον αν αυτό συμβεί στις ηλικίες κατά τις οποίες διαμορφώνεται η προσωπικότητα.

Από τη φύση τους όμως οι ανθρώπινες αξίες πλέκονται μεταξύ τους και είναι δύσκολο , και κάποιες φορές ακατόρθωτο, να ξεχωρίσεις που τελειώνει η μία και που αρχίζει η άλλη. Με άλλα λόγια, δεν είναι εφικτό να διακρίνουμε αν καθοδηγούμε το παιδί βασισμένο σε διάλογο, την ειρήνη ή τη δικαιοσύνη. Είναι δυνατόν να υπάρξει ειρήνη χωρίς τον διάλογο; Μπορεί να υπάρξει η ειρήνη στο περιθώριο της δικαιοσύνης; Η κοινωνικότητα δεν είναι πτυχή του σεβασμού; Η γενναιοδωρία και η συμπόνια δεν θα ήταν αδύνατες χωρίς την υπομονή; Η δημιουργικότητα και η εμπιστοσύνη δεν αποτελούν τη βάση της χαράς; Είναι εφικτή μια φιλία χωρίς ειλικρίνεια, ή μια υπευθυνότητα που της λείπει η σύνεση;

Ωστόσο, πάντα μπορούμε να εργαστούμε πάνω σε στόχους που επικεντρώνονται σε ορισμένες αξίες. Η σταθερότητα έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που μπορούμε μετά να εφαρμόσουμε στις υπόλοιπες αξίες. Έτσι, θα είμαστε σταθεροί στη φιλία, στην ειρήνη καις την ανεκτικότητα, ή σε όποια άλλη αξία θέλουμε. Όταν ωριμάζουμε σε μια αξία ωριμάζουμε καις τις υπόλοιπες, εφόσον βέβαια γινόμαστε καλύτεροι ως άτομα. Δεν μπορούμε να γίνουμε πιο ανεκτικοί αν δεν γίνουμε ταυτόχρονα πιο γενναιόδωροι, πιο συμπονετικοί, πιο διαλλακτικοί, πιο σεβαστικοί, πιο ..πιο..πιο καλοί!

Η γνωριμία με τις αξίες ξεκινάει από το σπίτι

Αν και τις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει της μόδας να αναφερόμαστε σε αξίες όταν μιλάμε για τη μόρφωση, η έννοια είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η μόρφωση. Εμείς οι άνθρωποι, μόνο με αξίες μπορούμε να διδάξουμε τα παιδιά μας, κι αυτό δεν είναι τίποτα περισσότερο απ’το να τους μάθουμε τι είναι, κατά τη γνώμη μας, καλό και κακό, τι αξίζει και τι δεν αξίζει.

Δεν είναι ανάγκη να αναλύσουμε το βασικό ερώτημα κάθε ηθικού συλλογισμού-γιατί κάτι είναι καλό ή κακό-για να πούμε με βεβαιότητα ότι, στην πραγματικότητα, αυτό που εμείς, θέλουμε να περάσουμε στα παιδιά μας, είναι το εξής: «Αυτό θα σε κάνει ευτυχισμένο, το άλλο θα σε κάνει δυστυχισμένο». Στο βάθος, το μόνο που θέλουμε είναι να ζήσουν ευτυχισμένα και γι’αυτό φροντίζουμε να τα στρέψουμε προς όλα όσα έκαναν κι εμάς ευτυχισμένους, ή προς εκείνα που πιστεύουμε ότι αν τα είχαμε κάνει, θα είχαμε γίνει ευτυχισμένοι.

Για να μεταδώσουμε λοιπόν αυτές τις αξίες στα παιδιά μας θα πρέπει να ξεκινήσουμε από πολύ μικρές ηλικίες – επομένως ο ρόλος που μπορούμε να παίξουμε ως γονείς, είναι βασικότατος. Αν θέλουμε να είμαστε αληθινοί “παιδαγωγοί”, οφείλουμε να οδηγήσουμε τα παιδιά στην ευτυχία , αντιμετωπίζοντας πάντα με σεβασμό την προσωπική τους ελευθερία.

Ο κάθε γονέας γνωρίζει καλύτερα για το δικό του παιδί ποιες είναι οι κατάλληλοι μέθοδοι και πως να τις εφαρμόσει για να πετύχει την πνευματική ολοκλήρωση του παιδιού του. Αυτό που έχει μεγάλη σημασία όμως είναι η συμπεριφορά των γονέων. Οι ξεκάθαρες θεωρίες, η ποικιλία των παιχνιδιών και των παραμυθιών, τα πνευματώδη ρητά δεν θα έχουν κανένα αποτέλεσμα αν δεν πεισθούμε πρώτα ότι ο πλέον και βασικός παράγων είναι η προσωπική έκφραση των ενηλίκων του σπιτιού.

Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να κάνουμε κήρυγμα στα παιδιά μας-εκτός των άλλων, είναι και αντιπαραγωγικό. Και θα είναι ακόμα περισσότερο, αν αυτό που βλέπουν μέσα στο σπίτι τα παιδιά δεν ανταποκρίνεται σε αυτό το οποίο τους μαθαίνουμε με τα λόγια.

Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να ενισχύσουμε όσο γίνεται περισσότερο την επιρροή μας σε σχέση με αυτό που παραδοσιακά ονομάζουμε «καλό παράδειγμα».

Συρραφή – επιμέλεια : Ελένη Παπαμικρουλέα , Ψυχοθεραπεύτρια, Θεραπεύτρια Οικογένειας – Ζεύγους, Κλινική Κοινωνική Λειτουργός MSc , Εμψυχώτρια Ομάδων

Πηγή –Βιβλιογραφία :

Εστέβε Πουχόλ Ι Πονς, Ινές Λουθ Γκονθάλεθ. (2003). Μάθετε στα παιδιά σας 20 αξίες της ζωής. Εκδόσεις «ΑΓΚΥΡΑ»